Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μεγίστη Μονή Βατοπεδίου είναι μια εκ των είκοσι μονών του Αγίου Όρους και κατατάσσεται δεύτερη στην ιεραρχία των Αγιορείτικων μονών. Βρίσκεται στη μέση της βορειανατολικής πλευράς της χερσονήσου. Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα ενός μεγάλου όρμου, που παλιά ονομαζόταν Λιμήν του Κλήμεντος. Κοντά στη Μονή υπάρχει ο χείμαρρος Λάκκος, που κατεβαίνει από την οροσειρά Κρειοβούνι. Η Μονή ήταν αρχικά αφιερωμένη στην Υπαπαντή και αργότερα στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής είναι ο Αρχιμανδρίτης Εφραίμ Βατοπεδινός.
Η επίσημη ονομασία της Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Χαλκιδική είναι Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Το βασικό όνομα Βατοπαιδίου ή Βατοπεδίου εμφανίζεται ήδη στις πρώτες ιστορικές μαρτυρίες που αφορούν το Αγιώνυμον Όρος και έχει διπλή ετυμολογία και αντιστοίχως διπλή ορθογραφία α) ερμηνευόμενο ως παιδίον των βάτων στηρίζεται σε μία παράδοση. Σύμφωνα με αυτήν η Μονή ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα από τον Μέγα Θεοδόσιο, του οποίου ο γιός Αρκάδιος διασώθηκε με θαύμα από ένα ναυάγιο και βρέθηκε στην γεμάτη βάτα περιοχή της, (ανασκαφές που έγιναν το 2000 γύρω από το σημερινό καθολικό, έφεραν στο φως τον παλαιοχριστιανικό ναό, την μεγάλη βασιλική που είχε χτίσει ο Μέγας Θεοδόσιος, στα ερείπια του αρχικού αυτού ναού χτίστηκε το σημερινό καθολικό τον 10 αιώνα) β) ερμηνευόμενο ως πεδίον βάτων υποδηλώνει απλώς το γεγονός ότι στην τοποθεσία γύρω από την Μονή υπάρχουν πολλά βάτα.